काठमाडौं । जलवायु परिवर्तनको प्रभाव र बढ्दो महंगीका कारण पछिल्लो समय पर्यावरण-मैत्री र दिगो सामग्रीप्रति धेरैको चासो बढ्न थालेको छ । घर तथा भवन निर्माणमा दिगो र पर्यावरणमैत्री निर्माणसामग्रीको प्रयोगले विशेष अर्थ राख्दछ । यसो हुँदा नवीकरण गर्न मिल्ने, र वातावरणलाई कम असर गर्ने सामग्रीलाई प्राथमिकता दिने गरेको पाईन्छ ।
हिजोआज निर्माणमा प्रयोग हुने गरेका केही लोकप्रिय दिगो निर्माण सामग्रीहरूः
बाँस: गाउँघरमा घाँसको रुपमा प्रयोग हुने बाँस बहुउपयोगी वनस्पति हो । बाँसलाई विभिन्न निर्माण सामग्रीका रुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । नेपालमा भुइँ, पर्खाल र छत बनाउन बाँसको प्रयोग गरिन्छ । तौलमा हलुका, टिकाउ, र प्राकृतिक इन्सुलेशन गुण हुनाले भूकम्प प्रतिरोधी भवनको लागि बाँसका सामग्री उपयोगी मानिन्छन् ।
र्याम्ड अर्थः र्याम्ड अर्थ एउटा यस्तो प्रविधि हो जसमा पर्खालहरू बनाउनको लागि फोर्मवर्कको बीचमा माटोलाई कम्प्याक्ट गरिन्छ । शताब्दीयौं देखि प्रयोग हुँदै आएको यस प्रविधिको प्रयोग पर्यावरण-मैत्री निर्माण सामग्रीको रूपमा पुनः लोकप्रिय हुँदै छ । नेपालको सन्दर्भमा, परम्परागत घर र भवनहरूमा यस्ता पर्खाल पाइन्छन् । जुन दिगो हुनुका साथै संरचनाको भित्रीभागको तापक्रमलाई सन्तुलन गर्न सहयोगी हुन्छ ।
रिसाइकल ग्लास काउन्टरटप्सः रिसाइकल ग्लास काउन्टरटप्स भान्सा र बाथरूममा लोकप्रिय छ । दिगो विकल्प रुपमा प्रयोग हुने गरेका काउन्टरटप्स पुनःनविकरण गर्नमिल्ने काँचबाट बनेका हुन्छन् । विभिन्न रंग र डिजाइनमा उपलब्ध काउन्टरटप्स टिकाउ हुनुका साथै मर्मत गर्न पनि सजिलो छन् ।
लो-भीओसी पेन्टः कम-VOC (अस्थिर जैविक यौगिक) रंग परम्परागत पेन्टको लागि एक पर्यावरण-मैत्री विकल्प हो । यसमा कम मात्रामा विषाक्त रसायनहरू हुन्छन् । यसले मानिसहरू र वातावरणको लागि सुरक्षित बनाउँछ । नेपालमा, कम-VOC पेन्ट सहज रुपमा उपलब्ध छ ।
हेम्पक्रिटः हेम्पक्रिट हेम्प फाइबर र चुनासहितको बाइन्डरको एक मिश्रण हो जुन इन्सुलेसन, पर्खाल निर्माण, र फर्श को लागी प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसमा हल्का र उत्कृष्ट इन्सुलेशन गुणहरू छन् । नेपालमा, बलियो र संरचनाको स्थायित्वका लागि भूकम्प प्रतिरोधी भवनहरूमा हेम्पक्रिट प्रयोग गरिन्छ ।
पर्यावरण-मैत्री निर्माण सामग्रीहरू दिगो मात्र नभइ वातावरण र समुदायको स्वास्थ्यको लागि पनि लाभदायक छन् । नेपालमा भूकम्प र अन्य प्राकृतिक प्रकोपको उच्च जोखिम भएकाले यी सामग्रीको प्रयोग गरेर घरलाई लचिलो बनाउन सकिन्छ ।
बाँस, र्याम्ड अर्थ, रिसाइकल गिलास काउन्टरटप्स, लो-भीओसी पेन्ट, र हेम्पक्रिट नेपालमा लोकप्रियता हासिल गर्ने वातावरण मैत्री निर्माण सामग्रीका केही उदाहरण मात्र हुन् । यी सामग्रीहरू प्रयोग गरेर, हामीले भविष्यका लागि दिगो र लचिलो संरचना निर्माण गर्न सक्छौं ।
